عنوان : هنر زیلو بافی

فهرست مطالب
مقدمه 2
زیلو چیست؟ 4
تاريخچه مختصری از زیلو 5
نخ و رنگ 8
نقوش زيلو بر حسب مج 10
مواد اولیه بافت زیلو 12
هنر زيلو بافي در يزد 13
ميبد مرکز بافت زيلو 14
نکاتی در مورد زیلو 16
ریشه ی لغوی زیلو 17
زیلو و تاریخچه ی آن در میبد 18
انواع زیلوها 19
معایب و محاسن زیلو 19
مواد اولیه 20
ابزار زیلوبافی 20
شیوه ی بافت زیلو 21
انواع زیلوها از لحاظ نقش 22
معرفی چند نمونه زیلوهای قدیمی و نفیس 23
نقش و رنگ در کاربرد زیلو 24
بازار فروش 25
مشکلات زیلوبافی 26
استادان بافنده 27
پیشنهادات برای گسترش زیلوبافی 28
منابع و مآخذ 29

زیلو چیست؟
زيلو يکي از مناسبترين و بادوام ترين کف پوش ها، به ويژه براي مناطق کويري است که از قديمي ترين محصولات دست بافت يزد محسوب شده و قدمت آن به پيش از اسلام مي رسد.ناصرخسرو در سفرنامه خود و تنها در شهر "تون" که از شهرهاي شرقي ايران است، به بيش از 500 کارگاه زيلوبافي اشاره مي کند و "حدودالعالم"، در ذکر ويژگي هاي مساجد ايران در قرن چهارم ه.ق زيلو را از کفپوش هاي مهم مي داند.اين فرش نخي هر چند به ظاهر ساده است، اما فنون و روش هاي ساخت آن نشان دهنده غناي فرهگني، فکر و انديشه بارور شده اي است که در پس هر تار و پود آن نهفته است.اين فرش در نقش و بافت شباهت هايي به حصير دارد.واژه "Xylography" در زبان و فرهنگ غرب که به معناي فن يا هنر حکاکي روي چوب است بي شک برگرفته از واژه زيلو در فرهنگ ايراني است که ريشه در حصيربافي دارد.انواع زيلو براساس کاربرد، اندازه و رنگ هاي به کار رفته در آن ها تقسيم بندي مي شوند.اين فرش معمولا در اندازه هاي 2 در 3 و 3 در 4 توليد مي شده است.البته زيلوهايي با عرض 5 تا 6 متر و طول 10 متر نيز بافته شده است.کاربرد زيلو (به ويژه در ابعاد بزرگ) اغلب در مساجد بوده و از زيلوهاي با اندازه هاي کوچک تر براي پوشش کف اتاق ها و منازل استفاده مي کردند.زيلوهايي که با رنگ سفيد و آبي بافته مي شد در مساجد و امامزاده ها مورد استفاده قرار مي گرفت که هماهنگي بسيار زيبايي با ساختار طرح ها و رنگ هاي کاشيکاري و آجرکاري اين بناها داشت.زيلوهايي که به رنگ آبي و قرمز بافته مي شد به زيلوي جوهري مشهور بوده و معمولا مرغوبيت کمتري داشت.مرغوب ترين زيلو "نفتال" نام دارد که به رنگ سبز و نارنجي بوده و بيشتر در منازل مورد استفاده قرار مي گرفت.اين رنگ آميزي با توجه به زمينه قالي ها که عمدتا لاکي بود، هماهنگي بسيار زيبايي ايجاد مي کرد.با وجود اينکه در بافت زيلوها فقط از دو رنگ استفاده مي شد اين محدوديت  هيچگاه از زيبايي و جذابيت اين دست بافته ها نمي کاست و استفاده از طرح هاي متنوع که گاه نقش آيات قرآن و طرح هاي هندسي را نيز شامل مي شد بر زيبايي آن مي افزود.به دليل ايجاد همين طرح هاي متنوع براي بافت زيلو استفاده از دستگاه نقشه بندي جايگزين دستگاه چند دري شد.با گذشت زمان زيلو بافها ترجيح دادند از طرح هاي ساده تر  و سرشناس تري چون مثلثي، نقشه گره، گچکنه، پيله ، پته توره و زنجلو استفاده کنند.

تاريخچه مختصری از زیلو
در فرهنگ دهخدا زيلو بااين جمله تعريف شده است: "پلاس وگليم راگويند وآنرا شطرنجي نيز خوانند" ودر توضيح پلاس آمده است:"قسمتي پشمينه كه گستردني باشد شبيه جاجيم. چيزي مثل كرباس كه از پوست درخت سن بافند". زيلو يكي از قديميترين محصولات دست بافته است كه ازديرباز در شهرستان ميبد واقع در 50 كيلومتري يزد بافته ‌مي‌شده است. بنظر ميرسد اين صنعت در ميان اعراب پيش ازاسلام نيز وجود داشته است.
شهرهاي ديگري كه زيلوبافي در آنها رواج داشته است عبارتند از: جهرم، سيستان، كاشان، اصفهان و مشهد. در اين رابطه از محلي به نام "بشنيغان" در ميبد نام برده شده است كه گويا خاستگاه هنر زيلوبافي بوده است.
اين دستبافته زيبا خاص مناطق حاشيه كوير ميباشد و علاوه بر تطابق اين فرش بانوع زندگي مردم منطقه و معتقدات مذهبي آنها، تاثير معماري ،طبيعت و گويش مردم اين ناحيه بر نقش ،رنگ و نام زيلوها انكارناپذير است.
 
نوشتن تاريخ و سابقه زيلوبافي وعلل تكوين وپيدائي آن بسي دشوار است. برخي سابقه زيلوبافي در ميبد را تا قرن هشتم به دوره مظفريان مسبوق مي‌دانند و برخي ديگر سابقه وقدمت آن را كمتر از اين تصور مي‌كنند. ناصرخسرو قبادياني در سفرنامه در ضمن توصيف وضعيت و موقعيت شهر تون (فردوس كنوني) مينويسد: "گفتند در اين شهر چهارصد كارگاه بود كه زيلو بافتندي ...".احتمالا قديمي‌ترين سندي كه از زيلو وزيلوبافي نام برده است ،همين سفرنامه ارزشمند است. نگارنده را گمان بر آن است كه وجود راه مستقل ميبد به خراسان و ارتباط وتبادل تجاري وفرهنگي مردم اين خطه با اهل آن سامان سبب انتقال اين صنعت از آنجا بدين جا شده است.
يكي از قديمي‌ترين و درعين حال نفيس‌ترين زيلوهايي كه در ميبد موجود است ،متعلق به قرن 12 است و بر آن 24 سجاده طرح شده است. رنگهايش با مختصر اختلاف در مجموع همانند و چشم نواز است. درحاشيه اين زيلوي نفيس اين جملات كه كلمات آن به چندرنگ و ترتيب مختلف است ،مشاهده مي‌شود: " وقف صحيح شرعي نمود جناب ستوده آداب حاج الحرمين الشرفين حاجي عبدالرشيد خلف مرحوم عبدالغني الميبدي بر پيش قبه مسجدجامع مزبور بيرون نبرند مگر در شبستان مسجد مزبوره برند. تحريرا في سنه شهر ربيع الثاني 1188".
 
زيلويي با قدمت 6 قرن. (مسجد جامع ميبد)
دو زيلوي كهنه ديگر در مسجد ركن آباد ميبد نگهداري ميشود: بر روي يكي از آن زيلوها ابيات زير بافته شده است:
غرض نقشي است كز مابازماند
كه هستي را نمي بينم بقائي
مگر صاحبدلي روزي به رحمت
كند در كار درويشان دعائي
سه فرد زيلوي نفيس و خوشرنگ در مسجدجامع هفتادر عقدا نگهداري مي‌شود كه در نوع خود كم نظير است. دوفرد از اين زيلوها بافته و عمل حاجي باقر ميبدي در سنوات 1070و 1083 هجري قمري است. زيلوي تاروپود گسسته اي هم در صحن مسجد نگهداري ميشود كه قدمت آن به سال 1023 ميرسد.
چند نمونه از زيلوهايي كه درعهد قاجار بافته شده است را در مساجد ميبد ويزد مي‌توان ديد. يك نوع آن زيلوي آويختني است به اندازه تقريب يك متر در دومتر، كه در سال 1279 توسط عبدالوكيل ميبدي يزدي بافته شده و در مسجد ميرچخماق يزد آويخته بوده است.

 
نخ و رنگ
پنبه ماده اوليه و اصلي زيلو محسوب ميگردد. امروزه كارخانه هاي ريسندگي با وسايل مدرن نخ مورد احتياج زيلوبافان را توليد و عرضه ميدارند. در گذشته زنهاي خانه دار نخ را مي رشته اند.
در گذشته نوعا رنگها از روناس و پوست گردو وانار تهيه ميشده است ،اما رنگهايي كه امروزه استفاده ميشود،تماما شيميايي است. در گذشته پنبه اي موسوم به "مله" (malla) كه رنگ آن متمايل به زرد بود، كاشته ميشد و به همان رنگ طبيعي در زيلوبافي مورد استفاده بود.
از لحاظ تركيب رنگ ،زيلو انواع و اقسامي دارد بدين ترتيب: آبي و سفيد- مشكي و سفيد- مله و سفيد- مله و آبي- قرمز و سفيد- آبي و گلي- سبز ونارنجي- فيروزه اي وعنابي- روناسي و سفيد.
دستگاه زيلوبافي از 2 پايه اصلي كه شباهتي به داركول گليم بافي دارد تشكيل شده است. زيلوبافان اين 2 پايه را "اسون"(osoon) مي‌گويند (اسون صورتي از كلمه استن و تستون است). تير بالا و پايين (نورد)، علم پشت، چوب پشت، كلي(kali)و كمونه اجزاي ديگر اين دستگاه است. علم پشت چوبي است عمودي به موازات اسونها و "شليت" به دو سر آن وصل ميشود. تعداد مشخصي از تارها به رشته هاي كلفت و چندگانه شليت گره زده ميشود. اگر استادكار با 13 رشته از رشته هاي شليت كاركند وبا عقب و جلو بردن و دردام كمانه انداختن آنها نقش (منظور از نقش در اينجا نقشهاي حاشيه نيست كه آن مجهاي مخصوص واضافه بر اين مقدار دارد) مورد نظر را ببافد، مي‌گويند نقش زيلو 13 تايي يا سيزده "مجي" است. هرچه تعداد مجها بيشتر باشد، بافتن زيلو پيچيده تر و كار حساس تر مي‌شود. در گذشته زيلوهايي بافته مي‌شده اند كه هفتاد تايي بوده اند.
 
دستگاه زيلوبافي و اچزا تشكيل دهنده آن
 

• تاثیر شخصیت پدر ومادر بر فرزندان
• دانلود رايگان نمونه سوالات پيام نور درس معادلات دیفرانسیل نيمسال اول 93-92
• دانلود رايگان نمونه سوالات پيام نور درس روش های محاسبات عددی,محاسبات عددی نيمسال اول 93-92
• دانلود رايگان نمونه سوالات پيام نور درس ریاضی عمومی 1 نيمسال اول 93-92
• دانلود رايگان نمونه سوالات پيام نور درس ریاضی 2,ریاضی عمومی 2,ریاضی کاربردی 1 نيمسال اول 93-92
• دانلود رايگان نمونه سوالات پيام نور درس شیمی عمومی 1,شیمی1 نيمسال اول 93-92