امتیاز : -2

فهرست مطالب

مقدّمه 1

ضرورت پرداختن به انسان شناسي هاي فلسفي 2

اهداف مقاله 4

تاريخچه 4

الف. تاريخچه مباحث انسان شناسي فلسفي 5

ب. علم انسان شناسي فلسفي 6

روش تحقيق 8

الف. روش تحقيق در فلسفه 8

ب. روش تحقيق در انسان شناسي فلسفي 9

انواع انسان شناسي‌هاي فلسفي 9

4. فلسفه هاي حيات: 10

ارزيابي: 12

ارزيابي: 13

انسان از منظر مكاتب فلسفه اسلامي 20

2. انسان شناسي موضوعي فلسفي 23

رسالت ما 25

انسان شناسی فلسفی افلاطون 26

سیر تاریخی انسان شناسی فلسفی 27

مختصات و ویژگی های انسان شناسی فلسفی 27

سیر تاریخی انسان شناسی 28

1- دوره باستان و قرون وسطی 28

2-3- تفکر انسان شناختی در قرن نوزدهم 30

منابع و ماخذ : 33

 

 

انسان شناسی فلسفی

مقدّمه

هر منظومه معرفتي ـ فرهنگي و حتي ديني كه در ارتباط با انسان سخني براي گفتن دارد، چه آن گاه كه مي خواهد جهان شناسي ارائه كرده و انسان را به عنوان يك پديده بررسي كند (مثل انواع جهان شناسي ها و بسياري از فلسفه ها) و چه آن گاه كه مدعي است براي تأمين سعادت دنيوي او (به عنوان فرد يا جمع) برنامه اي ارائه مي كند (مثل بسياري از مكاتب اجتماعي و علوم انساني و بعضاً مكاتب فلسفي) و چه زماني كه ادعاي تأمين سعادت دنيوي و اخروي او را دارد (مثل تمام اديان آسماني) و چه هنگامي كه مدعي ارائه معرفت ها و دانستني هاي بيشتر به انسان است (مثل انواع عرفان ها، انواع علوم تجربي مرتبط با ابعاد انسان و انواع فلسفه ها)، داراي نوعي انسان شناسي در درون خود است. اين فرآورده هاي انسان شناختي ممكن است به عنوان طرحواره اي از انسان و به صورت برنامه اي كامل ارائه گردد (كه در برخي اديان و برخي فلسفه ها چنين است) و نيز احتمال دارد كه بدان تصريح نشده باشد ولي با دقت در زيرساخت هاي مواضع فكري آن منظومه و شالوده سازه هاي نظري آن، قابل استنتاج و تعريف باشد. به هر روي، هر دو گروه ناگزير از ارائه تفسيري از انسان هستند و تدقيق و بررسي انسان شناسي هاي هر يك از منظومه هاي پيش گفته كار داوري ميان توصيه ها (در مجموعه هايي كه «بايد»هاي اخلاقي ارائه مي كنند) و بينش افزايي ها (در مجموعه هايي كه مدعي ارائه معرفت بيشتر در مورد انسان يا امور مربوط به او هستند) را بسيار سهل مي كند و اين گونه بررسي ها در علم انسان شناسي (عام) انجام مي شود.

 

ضرورت پرداختن به انسان شناسي هاي فلسفي

انسان شناسي به معناي عام، به چهار مشرب عمده تقسيم مي شود كه عبارتند از: انسان شناسي فلسفي، انسان شناسي ديني، انسان شناسي تجربي و انسان شناسي عرفاني. هر كدام از مشرب ها خود تقسيمات جزئي تري دارند; مثلا، انسان شناسي فلسفي را در تقسيمي كلي مي توان به انسان شناسي فلسفي غربي، انسان شناسي فلسفي شرقي و انسان شناسي فلسفي اسلامي تقسيم كرد كه در اين مقاله بدان خواهيم پرداخت.

انسان شناسي ديني نيز به تعداد اديان موجود و حتي اديان مرده جهان قابل تكثير است. بنابراين، انسان شناسي ديني اسلام با انسان شناسي ديني مسيحيت و انسان شناسي ديني زرتشت تفاوت فراواني با يكديگر دارند; چرا كه هر ديني داراي نگرشي خاص به مقوله انسان و تحليلي ويژه از روحيات و رفتار وي و برنامه اي منحاز براي تكامل اختياري اوست.

انسان شناسي تجربي نيز كه به (Antropology) موسوم است، به دو بخش عمده انسان شناسي فرهنگي و انسان شناسي جسماني تقسيم مي شود. انسان شناسي فرهنگي به شناخت انسان در ابعاد فرهنگي از راه علوم تجربي مي پردازد و زير شاخه هاي متعددي دارد كه «قوم نگاري» و «قوم شناسي» از مهم ترين آن هاست. انسان شناسي جسماني نيز به شناخت انسان در ابعاد جسماني مي پردازد و زيرشاخه هاي بسيار فراواني دارد.

اما انسان شناسي عرفاني علمي است كه انسان را از منظر نظام هاي عرفاني در جهان بررسي مي كند. در اين دانش انسان از منظر عرفان اسلامي، عرفان مسيحي، عرفان كاباليسم (در يهوديت) و حتي انسان از ديدگاه عرفان هاي بدون خدا به تبيين و بررسي گذاشته مي شود. از بين انواع انسان شناسي هاي ذكر شده، گونه عقلي و فلسفي آن به دلايل متعدد ارجح است كه به برخي از آن ها اشاره مي گردد:

الف. در جهان غيرمسلمانان، بهترين وسيله براي تبيين انسان، تمسّك به استدلال هاي عقلي مي باشد; زيرا پيش فرض قبول دين يا منظومه معرفتي عرفاني خاص را ندارد.

ب. در بين فلسفه هاي غربي و شرقي كه اسلوب «بررسي منطقي» روشِ تحقيق در آن ها مي باشد، بررسي و نقد ادعاهاي انسان شناختي آن ها، جز با همان اسلوب ممكن نيست.

ج. باتوجه به بالندگي فلسفه اسلاميوبه ويژه حكمت متعاليه در دامن تعاليم اسلام، اگرچه نمي توان بين «داده هاي دين» و «فراورده هاي فلسفه» ادعاي عينيت كرد ولي، دست كم، مي توان گفت: استدلال هاي فلسفي در بسياري از مواردباالهام گرفتن از متون ديني به مدد روش فلسفي آموزه هاي موافق با دين را اثبات مي كند.

د. در روش هاي ديگر تحصيل معرفت مانند «تجربه» و «مكاشفه» محدوديت ها و ويژگي هايي وجود دارد كه حصول نتيجه نهايي در رابطه با انسان در آن ها دور از دسترس بوده يا نياز به كاوش هاي دقيق عقلي ـ ديني دارد.

هـ . روش ديني نيز اگرچه در دينِ حق، راه مصون و ايمني مي باشد، ولي كاربرد كاملا درون ديني دارد. البته نقاط مهم و پرفايده اي نيز دارد كه در بخش انسان شناسي ديني و در مقاله اي ديگر بدان خواهيم پرداخت.

در دينِ به معناي مطلق (شامل دين حق و ساير اديان) نيز داده هاي دين، كاربردي كاملا درون ديني (و براي متدينان خود) دارد.

و. در پرتو اشراب و الهام گيري انسان شناسي فلسفي اسلام از معارف ديني و به يمن زحمات فراوان فيلسوفان مسلمان، فلسفه اسلامي در مقايسه با تمامي فلسفه هاي غربي و شرقي تابِ هماوردي داشته و نظام منسجم و هماهنگ و تحسين برانگيزي مي باشد.

 

اهداف مقاله

در اين مقاله برآنيم كه از بين چهار انسان شناسي عمده طرح شده، انسان شناسي فلسفي را مطرح كرده و به اجمال بررسي هايي را در آن زمينه انجام دهيم. ابتدا در بخش تاريخچه، پس از ارائه تفكيكي بين مجموعه مباحث انسان شناختي و علم انسان شناسي تاريخ پيدايش آن ها را بررسي كرده و در ادامه به روش تحقيق در فلسفه وانسان شناسي فلسفي خواهيم پرداخت. سپس در بخش انواع انسان‌شناسي‌هاي فلسفي و در شكل «تطبيقي بين مكاتب فلسفي» به سه مجموعه از نظام هاي فلسفي (غربي، شرقي، اسلامي) پرداخته و در هر مجموعه پس از معرفي مهم ترين فلسفه هايي كه در اين علم سخني براي طرح دارند به عنوان نمونه به يك يا دو مكتب خواهيم پرداخت. از بين مكاتب غربي اگزيستانسياليسم و اومانيسم و از بين مكاتب شرقي، تائوئيزم (چيني) و دانتا (هندي) و از بين مكاتب اسلامي، حكمت متعاليه را برگزيده ايم.

در شكل دوم نيز پس از معرفي «انسان شناسي موضوعي» و بررسي اهميت پرداختن به اين سلسله از مباحث، رسالت ديني ـ اعتقادي مان و بهترين راه مواجهه با اين سلسله بحث ها را به اجمال مطرح خواهيم كرد.

 

تاريخچه

انسان شناسي فلسفي را مي توان از نظر تاريخي به دو بخش عمده تقسيم كرد: الف. مباحث انسان شناسي فلسفي; ب. علم انسان شناسي فلسفي.

 

الف. تاريخچه مباحث انسان شناسي فلسفي

اين بخش از انسان شناسي فلسفي پيشينه اي به درازاي تمدن بشري دارد. از قديمي ترين سنگ نوشته ها و هياكل تراشيده شده تا متون بر جاي مانده از تمدن ها و فرهنگ هاي گذشته، نحوه اي از نگرش فلسفي به انسان قابل برداشت است.

در نيمه قرن پنجم پيش از ميلاد پروتوگوراس سوفسطايي اصل عمده اي در باب انسان شناسي بيان كرد كه مي توان آن را اولين مبحث انسان شناسي فلسفي دانست. او گفت: «انسان معيار همه اشيا است.» مدتي بعد سقراط (399ـ470 ق.م) اصلي را كه به گفته خود در معبد دلفي به او القا كرده بود به عنوان مقدّمه تعاليم خود قرار داد و آن اصل اين بود كه «خودت را بشناس.» در كتب تاريخ فلسفه آمده است كه سيسرون حكيم رومي (106ـ43 م) سقراط را كسي مي دانست كه فلسفه را از آسمان به زمين آورد. بيشتر مفسّران عقيده دارند كه مقصود سيسرون به احتمال زياد اين بود كه سقراط نخستين فردي است كه توجه انسان حقيقت طلب را از آسمان به زمين معطوف كرد و خودشناسي را مورد تأكيد قرار داد. مباحث انسان شناختي پس از سقراط نيز در تعاليم افلاطون، ارسطو و فلوطين و فلاسفه اسكندراني حضور دارد و اين همه در حالي است كه انسان شناسي فلسفي هنوز به عنوان يك علم مطرح نيست. پس از ظهور اسلام اين مباحث در حوزه هاي «اسلامي» و «غربي» و البته به موازات مباحث انسان شناسي فلسفي هندي ـ چيني كه سابقه اي بسيار كهن دارد، قابل پيگيري است. در زمان ائمّه اطهار(عليهم السلام) كه مراودات فرهنگي جهان اسلام با غربيان و پاره اي كشورهاي ديگر موجب پيدايش نهضت ترجمه گرديد و به ويژه منطق و فلسفه يوناني به عربي ترجمه شد طبعاً حاصل انديشهورزي يوناني نيز به دست مسلمانان افتاد و آنان اين ميراث را به خوبي پاس داشته و به نحو چشمگيري بالنده و غني كردند. تأمّلات فلاسفه اسلامي درباره «حقيقت انسان، روح، نفس، كمال، سعادت و..» و تأليفات آنان برآيند اين تلاش ها بود. بعدها كه در تمدن اسلامي سه مكتب عظيم مشّاء با محوريت شيخ الرئيس بوعلي سينا (370ـ428 هـ.)، اشراق با مركزيت شيخ شهاب الدين سهروردي (549ـ587 هـ.) و حكمت متعاليه با بنيانگذاري ملاصدرالدين محمد قوام شيرازي (979ـ1050هـ.) به وجود آمدند، همچنان مقوله «انسان» از پررنگ ترين مسائل آن مكاتب مي باشد (كه در ادامه بدان ها اشاره خواهد شد.) در شاخه غربي نيز اين تأمّلات كم و بيش ادامه يافت. مي دانيم كه فاصله بين قرن ششم ميلادي (همزمان با ظهور نبي مكرّم اسلام) تا قرن 16 در تاريخ انديشه غرب به دوران جهل و ظلمت معروف است كه در آن بجز در مواردي بسيار معدود به آثار علمي قابل توجهي برنمي خوريم. از قرن 10 م / 4 هـ. تا قرن 14 دوران آباد كليسا و فلسفه اسكولاستيك (مدرسي) مي باشد. در اين دوران نيز كه غربيان با ترجمه كتب مسلمانان به احداث كتابخانه ها و مدارس و تدريس دروس اشتغال ورزيدند، مقوله انسان همچنان به صورت «مبحث» باقي مانده و به «علم» مستقلي تبديل نشد. علم ستيزي آموزه هاي كليسا و برخورد تند با دانشمندان به اتهام ادعاي خلاف دين كردن، گناهكار دانستن نوع انسان و سخت گيري هاي كليسا كه بعدها سبب وازنش عمومي نسبت به مذهب كاتوليك و پيدايش مذهب پروتستان گرديد سبب گسترش بحث هاي انسان شناختي شد و سه عامل اصلاح مذهبي،كشف ميراث علمي يونان باستان و پيشرفت هاي تكنولوژيك كه منجر به اختراعات و اكتشافات عظيم علمي گرديد دگرديسي فكري را سبب شد كه بعدها تفكر افراطي اومانيسم را به وجود آورد و به تدريج انسان غربي كه خود را از دين يا مذهب كاتوليك به كناري مي كشيد و از الزامات و حتي تصديق دين خود را بركنار مي دانست به اومانيسم گرايش پيدا كرد.

 

ب. علم انسان شناسي فلسفي

پيدايش انسان شناسي فلسفي غربي را به عنوان يك «علم» مي توان از فلسفه جان لاك (John Lock)، ارل شافتسبوري (Earl of shaftesbury) و ديويد هيوم (David Hume) دانست; چرا كه در فلسفه هاي خود شناخت نسبتاً قابل قبول، يك دست و منسجم و در عين حال، فيلسوفانه اي از انسان به دست داده اند.

 

  گزارش تخلف  |  افزودن به فایل های من | jikjik | تاریخ ارسال : 26 /04 /1394

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.