امتیاز : 2

فهرست مطالب

مقدمه 1

آيات «امت واحدة‏» 2

فلسفه امت واحده 5

علل فروپاشى امت واحده 6

استراتژى‏هاى قرآنى در تحقق امت واحد 7

1 . اخوت بين مسلمانان 8

2 . مودت بين مسلمانان 8

3 . الفت ميان مسلمانان 8

4 . رحمت مسلمانان بريكديگر 8

5 . رافت مسلمانان 9

6 . عفو 9

7 . فضل 9

8 . صفح 9

9 . صلح دادن 9

10 . تعارف 10

11 . احترام به اديان ديگر و ساير پيامبران الهى 10

12 . رد داعيه اختصاص خداوند به اهل كتاب يا مسلمانان 10

انسجام اسلامی 10

انسجام اسلامی عزت جهان اسلام را احیا می کند 25

همبستگی درونی ضرورتی برای دستیابی به عزت و اقتدار است 26

اساس اقتدار ملت ایران و جهان اسلام وحدت و انسجام اسلامی است 26

انگیزه هاى وحدت اسلامى 47

زمینه هاى وحدت اسلامى 48

وحدت اسلامى از دیدگاه قرآن 49

دعوت همگانى: 51

امت واحده از همگرايى تا واگرايى / نعمت‏الله پيغان 57

وحدت در سايه قرآن و عترت2 63

وحدت در سايه قرآن و عترت1 67

پى‏نوشت‏ها: 72

 

 

 

مقدمه

آيا انسان‏ها ذاتا از يكديگر بيگانه‏اند يا در ذات خود به همكارى و همگرايى تمايل دارند؟ در صورت همگرايى ذاتى انسان‏ها، چه عواملى باعث تفرقه و واگرايى و فروپاشى وحدت مى‏شود؟ به نظر مى‏رسد با توجه به آموزه‏هاى اسلامى، دلايل فراوانى مبنى بر وجود زمينه‏ها و عناصر همگرايى، وفاق، اتحاد و تعاون و در يك كلام امت واحده در انسان‏ها وجود دارد كه در اين مقاله به مطالعه و بررسى اين موضوع مى‏پردازيم . 

منظور از «وحدت انسان‏ها» ، توحيد اعتقادى و دينى و كنار گذاشتن اختلافات فكرى و اعتقادى و سليقه‏اى ميان آنها نيست، بلكه مراد اين است كه با حفظ اين اختلافات، نسبت‏به هم همدلى پيدا كنند و به حقوق يكديگر احترام بگذارند و مصالح متقابل را رعايت كنند . همچنين منظور از «وحدت امت اسلامى‏» ، وحدت مواضع اعتقادى و فقهى و عدم بيان آنها نيست، بلكه مقصود اين است كه نخست فرقه‏هاى اسلامى به طور صحيح يكديگر را بشناسند، از مواضع فكرى و اعتقادى هم كاملا مطلع شوند و براى حفظ و گسترش كيان اسلام از نزاعى كه قرآن كريم آن را نهى كرده «لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم‏» (1) بپرهيزند و براى دفاع از ساحت قران و اصول ثابت و مشترك اسلامى، يد واحده باشند . 

از ديدگاه قرآن كريم، انسان‏ها وحدت در خلقت دارند، چون خداوند آنها را از «نفس واحده‏» آفريده است . «نفس‏» به معناى عين است و نفس هر شئ‏يعنى عين آن شئ، و نفس انسان آن چيزى است كه قوام انسان به آن است و انسان به واسطه آن، انسان است و آن مجموع روح و جسم انسان در اين دنيا و روح به تنهايى در برزخ است . (2) 

در آيات ذيل بر مفهوم نفس واحده تاكيد شده است: 

[1 . ] يا ايها الناس اتقوا ربكم الذى خلقكم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا كثيرا و نساء; (3) اى مردم، از پروردگارتان پروا كنيد، همو كه شما را از يك تن يگانه بيافريد و همسر او را هم از او پديد آورد و از آن دو مردان و زنان بسيارى پراكند . 

علامه طباطبايى و فخر رازى معتقدند مراد از «نفس واحده‏» در آيه شريفه حضرت آدم عليه السلام و مراد از «زوجها» همسرش حواست كه اين دو والدين انسان‏ها هستند و خلقت‏حوا نيز از آدم عليه السلام است; بنابراين خلقت همه انسان‏ها به حضرت آدم منتهى شده و وحدت در خلقت دارند . (4) 

محمد رشيد رضا نيز با تاكيد بر اين كه همه انسان‏ها از نفس واحده خلق شده‏اند و وحدت در خلقت دارند، مى‏گويد: در اين كه آن «نفس واحده‏» كيست، اقوال مختلفى است لكن منافاتى ندارد كه مراد حضرت آدم عليه السلام باشد . (5) 

فخر رازى در تفسير آيه فوق مى‏گويد: اين امر كه همه انسان‏ها از «نفس واحده‏» خلق شده‏اند مى‏طلبد كه نوعى انس و اتحاد بين انسان‏ها برقرار باشد تا موجب زيادتر شدن محبت و ترك تفاخر و تكبر بريكديگر شود . (6) 

[2 . ] و هو الذى انشاكم من نفس واحدة فمستقر و مستودع قد فصلنا الآيات لقوم يفقهون; (7) و اوست كه شما را از تن يگانه‏اى پديد آورد و آن گاه [شما را] قرارگاه و وديعت گاهى است . به راستى كه آيات [خود] را براى قومى كه در مى‏يابند به روشنى بيان كرده‏ايم . 

و محمدرشيد رضا (10) درباره اين آيه مى‏گويند: مراد از «انشاكم‏» در آيه شريفه، «خلقكم‏» است و به اين معناست كه ذريه انسان با همه فزونى و گستردگى‏اش به حضرت آدم عليه السلام منتهى مى‏شود و بعضى از اين ذريه، خلق شده و در زمين مستقرند و برخى نيز هنوز به دنيا نيامده‏اند و در صلب‏ها و رحم‏ها هستند و در آينده متولد خواهند شد . (11) 

همان طور كه بيان شد، طبق مفاهيم قرآن، همه انسان‏ها از «نفس واحده‏» يعنى حضرت آدم خلق شده‏اند . از ديدگاه قرآن، اين وحدت بشر در آفرينش، بايد به وحدت در امت‏بينجامد; انسان‏ها فطرتا با هم دوستى و الفت دارند و امتى واحد، متحد و همبسته را تشكيل مى‏دهند . 

قرآن كريم تشكيل امت واحد را يك برنامه وسيع و جهانى براى تحقق حكومت جهانى واحد مى‏داند . براى تحقق اين آرمان در اديان مختلف به ظهور مصلح آخر الزمان نويد داده است كه وى اين امت جهانى را بنيان مى‏نهد . (12) 

آيات «امت واحدة‏» 

در قرآن «امت‏» به چند معنا آمده است: (13) 

1 . ملتى كه دينى واحد دارند: «ان هذه امتكم امة واحدة‏» . (14) 

2 . امت‏به معناى جماعت: «و ممن خلقنا امة يهدون بالحق و به يعدلون‏» . (15) 

3 . امت‏به معناى چند سال: «و لئن اخرنا عنهم العذاب الى امة معدودة‏» . (16) 

4 . امامى كه پيشوا و مقتداى سايرين است: «ان ابراهيم كان امة قانتا لله‏» . (17) 

«امت واحده‏» در نه آيه قرآن آمده است كه اين آيات را مى‏توان به سه دسته تقسيم كرد: 

دسته اول: آياتى كه خطاب به پيامبران بوده و فرمان الهى را براى تشكيل امت واحد به آنان يادآور مى‏شود و بيان مى‏كند كه مردم به طور فطرى و غريزى امت‏يگانه‏اى هستند و سرشت آنها اقتضا مى‏كند كه در اين جهت‏حركت كنند، اما اختلافاتى كه پيش مى‏آيد آنان را به تفرقه مى‏كشاند . تاكيد بر وحدت فطرى امت‏ها در اين آيات به اين معناست كه پيامبران بايد موانع اين وحدت را بردارند . اين دسته آيات هشدار مى‏دهد كه تنها خدا شايسته سرورى است و بايد فقط او را عبادت كرد كه اين خود مى‏تواند موضع وحدت امت نيز باشد; سپس بيان مى‏كند كه امت‏هاى پيامبران در طور تاريخ عصيان كرده و به تفرقه كشيده شده‏اند; اين آيات عبارتنداز: 

[1 . ] ان هذه امتكم امة واحدة و انا ربكم فاعبدون و تقطعوا امرهم بينهم كل الينا راجعون; (18) اين امت‏شماست كه امتى يگانه است و من پروردگار شما هستم، پس مرا بپرستيد، ولى آنان در كار خود اختلاف پيدا كردند و همگى شان به سوى ما باز مى‏گردند . 

[2 . ] ان هذه امتكم امة واحدة و اناربكم فاتقون فتقطعوا امرهم بينهم زبرا كل حزب بما لديهم فرحون; (19) و همانا اين مت‏شماست، امتى يگانه و من پروردگار شما هستم، از من پروا كنيد، ولى آنان در كارشان ميان خود اختلاف و تفرقه يافتند، هر گروهى به آنچه در دست دارد شادمان است . 

فخر رازى مى‏گويد: مراد از وحدت امت، وحدت در دين است و مراد از دين، اصولى است كه مورد قبول همه شرايع است، مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و امثال آن; بنابراين مختلف بودن شريعت‏هاى پيامبران، خللى به وحدت امت وارد نمى‏كند، چون به هرحال پيروان همه شرايع به اصول واحدى ملتزم هستند . (20) 

دسته دوم: آياتى كه هر نوع مشيت جبرآميز خداوند براى رسيدن به امت واحد را نفى مى‏كند و نشان مى‏دهد اراده خدا بر اين تعلق گرفته كه انسان با انتخاب و اختيار خود به امت واحد برسد . دسته دوم چهار آيه را شامل مى‏شود كه دو آيه از آن ويژه امت‏هاى پيشين بوده و يك آيه شامل امت اسلام و امت‏هاى پيشين است . اين سه آيه ناظر به امت واحد بشرى است، اما آيه چهارم ناظر به وحدت امت اسلام است . 

اين آيات عبارتنداز: 

[1 . ] ولوشاء ربك لجعل الناس امة واحدة و لايزالون مختلفين الا من رحم ربك; (21) و اگر پروردگارت مى‏خواست، مردم را مت‏يگانه‏اى قرار مى‏داد، ولى همچنان اختلاف مى‏ورزند مگر كسانى كه خداوند [بر آنان] رحمت آورد . 

اين آيه ناظر به امت واحد بشرى است . علامه طباطبايى در اين‏باره مى‏گويد: مراد از وحدت و اختلاف در اين آيه، وحدت و اختلاف در دين است . (22) فخر رازى نيز معتقد است اين آيه ناظر به امت واحد بشرى است . (23) رشيد رضا هم معتقد است اين آيه ناظر بر امت واحد بشرى است و علت عدم اتحاد، امتحان انسان است . (24) 

[2 . ] و لوشاء الله لجعلهم امة واحدة و لكن يدخل من يشاء فى رحمته و الظالمون مالهم من ولى و لانصير; (25) و اگر خداوند مى‏خواست آنان را امت‏يگانه‏اى قرار مى‏داد، ولى هر كس را كه بخواهد در جوار رحمتش در مى‏آورد و ستمكاران [مشرك] يار و ياورى ندارند . 

اين آيه نيز ناظر به امت واحد بشرى است . 

علامه طباطبايى و فخر رازى معتقدند در اين آيه خداوند به پيامبر مى‏فرمايد كه اگر خدا مى‏خواست همه مردم را يك امت قرار مى‏داد با صفاتى يكسان به نحوى كه يا همه مؤمن باشند و وارد بهشت‏شوند و يا همه كافر باشند و وارد جهنم شوند، ولى سنت الهى اين گونه است كه انسان‏ها را آزاد بگذارد تا خود راهشان را برگزينند و آن گاه صالحان را از فاسقان جدا ساخته، صالحان را به بهشت و فاسقان را به جهنم وارد سازد . (26) 

[3 . ] ولوشاء الله جعلكم امة واحدة ولكن ليبلوكم فيما آتاكم فاستبقوا الخيرات . . . ; (27) و اگر خداوند مى‏خواست‏شما را مت‏يگانه‏اى قرار مى‏داد، ولى [چنين كرد] تا شما را در آنچه به شما بخشيده است‏بيازمايد . 

خطاب آيه شامل هم امت‏هاى پيشين و هم امت اسلام بوده و ناظر به امت واحد بشرى است . 

علامه طباطبايى و فخررازى و رشيد رضا در تفسير آيه مى‏گويند: اين آيه، ناظر به امت واحد بشرى است، اما خداوند براى امتحان افراد بشر و تفكيك نيكان و بدان از يكديگر، وحدت را در ميان آنان ايجاد نكرد . (28) 

[4 . ] ولوشاء الله لجعلكم امة واحدة ولكن يضل من يشاء ويهدى من يشاء و لتسئلن عما كنتم تعلمون; (29) و اگر خداوند ى‏خواست‏شما را امت‏يگانه‏اى قرار مى‏داد، ولى هر كه را بخواهد بيراه مى‏گذارد و هر كه را بخواهد به راه مى‏آورد و از چون و چند آنچه كرديد از شما خواهند پرسيد . 

اين آيه ناظر به امت واحد اسلامى است . 

علامه طباطبايى و فخر رازى در تفسير اين آيه بر اين باورند كه خداوند پس از اين كه در آيات قبلى به اختلافات ميان مردم اشاره كرده، در اين آيه مى‏فرمايد كه اين اختلافات غرض الهى در امر خلقت را نقض نمى‏كند، اگر خداوند بخواهد اينان را امت واحد قرار مى‏دهد ولكن اين گونه نخواسته است تا هر كسى با اراده و خواست‏خود به سوى هدايت‏يا گمراهى برود و خداوند جزاى عمل هر دو گروه را داده و آنان را در قبال اعمالشان باز خواست مى‏كند . (30) 

دسته سوم: آياتى كه دلالت مى‏كند انسان‏ها در ابتدا امت واحدى بودند، سپس بين آنان اختلافاتى به وجود آمد و اتحادشان بر هم خورد . اين آيات عبارتنداز: 

[1 . ] كان الناس امة واحدة فبعث الله النبيين مبشرين و منذرين و انزل معهم الكتاب بالحق ليحكم بين الناس فيما اختلفوا فيه و ما اختلف فيه الا الذين اوتوه من بعد ما جاء تهم البينات بغيا بينهم; (31) [در آغاز] مردم امت‏يگانه‏اى بودند آن‏گاه خداوند پيامبران مژده‏آور و هشدار دهنده بر انگيخت و بر آنان، به حق، كتاب آسمانى نازل كرد تا در هر آنچه اختلاف مى‏ورزند در ميان آنان داورى كند و در آن اختلاف نكردند مگر كسانى كه به آنان دين و كتاب داده شده بود كه پس از آن‏كه روشنگرى‏ها نصيبشان شد از رشك و رقابتى كه با هم داشتند [به اختلاف دامن مى‏زدند] . 

علامه طباطبايى و رشيد رضا در تفسير اين آيه مى‏گويند: بر اساس اين آيه، مردم در آغاز در امور دنيوى و ماديات، امت واحدى بودند، يعنى همگى به نحو يكسان از ماديات بهره‏مند بودند تا اين كه با افزايش جمعيت‏بشر و گسترش نيازهاى آنان، انسان‏ها براى رفع نيازهاى خود به همكارى متقابل پرداختند و اين امر موجب اختلاف بين آنان شده است . 

براى رفع اين اختلافات خداوند پيامبران و قوانينى را در قالب شريعت‏براى مردم فرستاد، لكن عده‏اى از اهل كتاب با آگاهى و از سر ظلم در شريعت الهى نيز ايجاد اختلاف كردند و موجب تفرقه مردم شدند; بنابراين از ديدگاه علامه طباطبايى و رشيد رضا، امت واحدى كه قرآن حكايت مى‏كند در امور دنيوى و ماديات واحد بوده‏اند . (32) 

فخر رازى نيز در تفسير آيه مى‏گويد: بر اساس اين آيه مردم در ابتدا امت واحدى بودند، لكن در زمان‏هاى بعدى اختلاف پيدا كردند كه اين اختلاف به سبب حسد و نزاع عده‏اى در ماديات ايجاد شده است . وى در اين كه وحدت اين امت در چه بوده است، اقوالى را ذكر مى‏كند و معتقد است قول مشهور اين است كه در اعتقاد به حق و تبعيت از آن وحدت داشته‏اند . (33) 

[2 . ] ماكان الناس الا امة واحدة فاختلفوا و لولا كلمة سبقت من ربك لقضى بينهم فيما فيه يختلفون; (34) و مرم جز امت واحدى نبودند كه سپس اختلاف پيدا كردند و اگر وعده خداوند از پيش مقرر نگشته بود [به تاخير حكم و عذاب] بين آنان در آنچه اختلاف كردند داورى مى‏شد . 

علامه طباطبايى و فخر رازى گفته‏اند: با توجه به اين آيه، مردم درگذشته امت واحد بوده و دين واحد يعنى دين توحيدى داشته‏اند، سپس در آن اختلاف كرده برخى موحد و برخى مشرك شدند . (35) 

محمدرشيد رضا اين آيه را به نحوى تفسير مى‏كند كه آيه قبلى را تفسير كرد . (36) 

[3 . ] و لولا ان يكون الناس امة واحدة لجعلنا لمن يكفر بالرحمن لبيوتهم سقفا من فضة و معارج عليهما يظهرون . . . ; (37) و اگر نبود كه [نمى‏خواستيم]، مردم امت‏يگانه‏اى [در كفر ] مى‏شدند براى خانه‏هاى كسانى كه بر خداوند رحمان كفر مى‏ورزيدند سقف‏هايى سيمين پديد مى‏آورديم و نيز نردبان‏هايى كه از آن بالا روند . 

علامه طباطبايى مى‏گويد اين امت واحد، در برخوردارى از اسباب و عوامل زندگى واحد بودند و خداوند براى بقاى اين وحدت، به كفار برترى اين چنينى نداده است . (38) 

بر اساس اين سه دسته آيات انسان‏ها در ابتدا امت واحد بودند، اما بعد اختلافاتى بين آنان ايجاد شد، خداوند پيامبرانى را براى رفع اين اختلافات فرستاد و پس از پيامبر خاتم، ائمه عليهم السلام را مامور به اين امر كرد . هر چند در اين خصوص تاكنون نتيجه مطلوب به دست نيامده است، ليكن اميد مى‏رود در حكومت‏حضرت مهدى عليه السلام امت واحدى پديدار گردد . 

فلسفه امت واحده 

بى‏ترديد از مهم‏ترين مسائل امروز جهان اسلام، وحدت است، كه به دلايل زير ضرورى مى‏نمايد: 

1 . وحدت اسلامى فراهم كننده قدرتى حقيقى است كه مى‏تواند تكيه‏گاه استوارى براى مسلمانان در رويارويى‏هاى فرهنگى بين تمدن‏ها باشد، زيرا گرچه مسلمانان از نيروى عظيم انسانى، امكانات مادى فراوان، موقعيت‏هاى استراتژيك، روحيه معنوى بالا، فرهنگ و ديدگاه اعتقادى و فكرى مترقى برخوردارند، اما چنانچه ميان اين اجزا و عناصر پراكنده اتحادى ايجاد نشود - همان‏طور كه در حال حاضر چنين است - اين مجموعه عظيم كارآيى نخواهد داشت . (39) 

2 . وحدت اسلامى مى‏تواند زمينه گسترده‏اى براى پژوهش و اجتهاد در منابع اسلامى فراهم آورد و بدين وسيله در رويارويى‏هاى فكرى، فرهنگى و حل مشكلات انسانى يارى رساند . 

3 . وحدت اسلامى موجب الگو شدن ديدگاه‏هاى اسلامى است . (40) 

4 . وحدت اسلامى بر توانايى و مقاومت جامعه در مواجهه با دشوارى‏ها و بحران‏ها و برخورد با دشمنان خارجى مى‏افزايد . قرآن كريم بر اين نكته تاكيد دارد كه وحدت مايه استوارى و نيرومندى است و اختلاف موجب شكست و سستى است: 

و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم و اصبروا ان الله مع الصابرين; (41) و اختلاف كلمه نداشته باشيد كه بددل خواهيد شد و شان و شوكتتان بر باد مى‏رود و شكيبايى كنيد كه خداوند با شكيبايان است . 

5 . وحدت اسلامى دستاورد طبيعى تكامل انسان و گوياى پيشرفت و رشد فكرى جامعه دينى است . (42) 

6 . وحدت عامل اساسى در پيروزى پيامبر اسلام و نيز پيروزى انقلاب اسلامى ايران بود; وحدت هميشه عامل پيروزى بوده و خواهد بود . (43) 

علل فروپاشى امت واحده 

برخى از عواملى كه موجب فروپاشى امت واحده (وحتى وحدت) مى‏شود از اين قرار است: 

1 . ظلم، حسد و نزاع در طلب دنيا: عده‏اى براى كسب ماديات، از روى علم و آگاهى در كتاب خداوند اختلاف ايجاد كرده و موجب تفرقه و فروپاشى امت واحد شدند: 

 

  گزارش تخلف  |  افزودن به فایل های من | jikjik | تاریخ ارسال : 01 /05 /1394

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.