امتیاز : -6

فهرست مطالب

چکیده 1

مقدمه: 2

ـ انواع حمام : 4

ـ اقليم و حمام: 4

موقعيت حمام در بافت : 4

بررسي كالبدي حمامها : 5

نور و تهويه در حمام : 5

معرفی و عملکرد فضاهای موجود درحمام : 6

نقد احیاء حمام های تاریخی: 7

تجزیه و تحلیل نمونه ها: 9

فرم تهیه شده جهت نظرسنجی مردمی در شهرستان لامرد 12

احیاء حمامهای تاریخی و موزههای مردمشناسی: 12

ـ نور و تهویه 14

نتیجه گیری: 15

سپاسگزاری: 16

منابع  : 17

 

 

چکیده

حمامها یکی از مهمترین بناهای عمومی و عام المنفعه می¬باشند که قبل از اسلام به صورت خصوصی و با شروع اسلام جنبه عمومی یافتند حمامهای عمومی با فرم و استقرار فضایی خاص از قرون اولیه اسلامی وارد ایران شدند و تا قبل از دوره¬ی پهلوی تحولات زیادی را شاهد بوده¬اند تا این¬که با شروع حکومت رضاشاه پهلوی با رواج حما¬م¬های خانگی و تصویب قوانین خاص بهداشتی، حمام¬های عمومی از رونق افتادند، با توجه به اهمیت این بنای مهم در زندگی گذشته انسان، لزوم تغییر کاربری آن برای حیات مجدد آن احساس شده و حمامهای تاریخی در شکل رستورانهای سنتی، موزه ها و به خصوص موزه های مردم شناسی، زورخانه، کاربری های فرهنگی و گاهاً با کاربری پیشین خود مورد استفاده قرار گرفتند که در برخی مواقع نیز با بی مهری دچار مرگ یکباره شده اند.

نظریه پردازان مهم از ویوله لودو تا کنستانتین دوکسیادس همگی به عدم تخریب، مشارکت مردم در طرحها، کاربری مناسب و مرمت دائمی که از موارد و اهداف اساسی مورد بحث در این مقاله نیز می باشند، تأکید داشته اند و از طرفی نمود قانونی آن را در منشورها و قطعنامه های بین المللی از سال 1931 تا 2000 نیز می بینیم. بر اساس آمار به دست آمده از حمام های تاریخی و طرح های احیاء انجام گرفته در آنها می بینیم که برطبق یک روند عمومی و بدون تعریف فرهنگی- علمی، بیش از نیمی از نمونه های انتخابی (33 نمونه ) تبدیل به موزه و بخصوص موزه مردم شناسی و رستوران سنتی شده اند و این در حالی است که این کاربری ها در بسیاری مواقع بدون در نظر گرفتن ظرفیتها و محدودیتهای موجود در یک حمام تاریخی و به ویژه مساله نور، تهویه،  در این بناها و... به کار برده شده اند و از طرفی بیش از یک چهارم نمونه ها نیز تخریب یا دچار تغییرات . که در این مقاله به آنها به طور مفصل پرداخته می شود.   در این مقاله در ابتدا به موضوع حمام ها و اهمیت تاریخی آن از دیدگاه کالبدی و کاربردی، می پردازیم و در ادامه به بررسی این بی توجهی ها در سالیان اخیر پرداخته شده است و با توجه به دو تمهید مهم حمامها که در حال حاضر به صورت مشکل در طرح های احیاءبرای کاربری مجدد آن درآمده، یعنی نور و تهویه، کاربری های موجود مورد نقد و بررسی قرار گرفتند و در ادامه و در یگ بحث تخصصی به دلایل عدم کارایی بنای حمام تاریخی در تبدیل به موزه، مانند دلایل ساختاری و معمارانه آن که راه را بر معماران در تغییر و الحاق در معماری آن بسته است و غیر از یکی، دو نمونه، که دارای موفقیت نسبی هستند، موجبات  موفقیت اندک این طرح ها را فراهم کرده است، می پردازیم. و در پایان به موارد مهم در طرح¬های احیاء این بناها از جمله قرارگیری بناها در طرحهای مرمت شهری و منطقه ای، توجه به نیاز ساکنین مجتمع زیستی، مشارکت مردم در طرحهای احیاء، آموزش همگانی و ... را می توان پیشنهاد داد، که به آن پرداخته می شود.

واژه های کلیدی:  احیاء ، حمامهای تاریخی، موزه مردم شناسی ، تغییر کاربری

مقدمه:

 

حمام¬های عمومی دارای سابقه طولانی می¬باشد که از نمونه¬های آن در دوران قبل از اسلام حمام بیشاپور،و از نمونه¬های اختصاصی آن، حمام¬های کشف شده در تخت جمشید و کاخ آشور می¬باشد.

مسلمانان بيشترين درخشش هنري خود را در چهار زمينه هنري نشان داده اند: نخست فن برگ آرايي تودرتو ( توريق متشابك يا رقش ) ، دوم فن دگرگونه سازي ( تحوير ) ، سوم رنگ آميزي و چهارم خوشنويسي. با وجود تحريم صريح صورتگري اشخاص،گرمابه¬هاي عمومي آراسته به تصاوير اشخاص باقي¬ ماند كه تحت تأثير عادات موروثي بود كه قرن¬ها پيش از اسلام رواج داشت.  (عکاشه ، 1380،ص12-18)

تصاوير مربوط به حمام بیشتر نمايانگر خوشگذراني¬ها و هوس¬بازي¬هاي بيشتر خلفاي اموي است و تزئين گرمابه¬ها با اين¬گونه تصاوير از اوايل سده دوم هجري قمري / هشتم ميلادي آغاز شد . فرمانروايان مسلماني كه خواهان چنين تصاويري بودند، اجراي آن را به نقاشان سرزمين¬هاي امپراطوري روم شرقي ، كه به تصرف مسلمانان درآمده بود مي¬سپردند و به نظر مي¬رسد كه گاهي اين تصاوير و پيكره¬هاي سنتي را براي دور ماندن از چشم دشمنان سخت گير نقاشي  در حمام¬ها پنهان مي¬داشتند. (ت. 1) مسلمانان، طبيعت اين گونه اماكن را براي تصويرسازي مناسب ديدند و هنرمندان و نقاشان مسلمان جايي براي جولان استعدادها و هنرآفريني دست¬هاي خويش يافتند كه هر چه را بخواهند به تصوير درآورند. (همان،ص 18)

با آمدن دين اسلام و واجب شدن نمازهاي پنجگانه طهارت از اهميت ويژه اي برخوردار شد؛ با اين حال اعرابي بيابان نشين هرگز قادر نبوده است در عرض مدت كوتاهي حمام را به وجود آورده باشد و مسلماً فضايي با اطاق¬هاي سرد ، نيم گرم و گرم و همه تفنن¬هاي مربوط به استحمام مانند ازاله مو ، مشتمال، خشك كردن بدن، آرميدن روي صفه¬ها و گفتگو با دوستان كه چند ساعت طول مي¬كشيد، نه مي¬توانست عربي باشد و نه اسلامي؛ اين حمام¬ها به رسم حمام هاي يوناني ـ رومي ، هلنيستي و بيزانسي بوده است.

مشخصه حمام¬هاي بيزانسي تالارهاي سرد و گرم هشت گوش آنهاست كه شايد برگرفته از بناهاي مذهبي آنها باشد.حمام¬هاي اموي نيز در طرح و نقشه پيرو حمام¬هاي بيزانسي بودند (حمام¬هاي السّراخ با الحير غربي و دورااورپوس قابل مقايسه است) بنابراين مي¬توان گفت كه حمام¬هاي اموي برداشتي از سنت هلنيستي و بيزانس است. ( پاپاپودوپولو،1368،ص106) 

واضح است كه كشف تفنّنهاي آب خنك ، ولرم، گرم، حمام بخار ، تعريق، مالش و مشتمال براي حكام جديد يك اشراق بود و مي¬توانستند علاوه بر خواص بهداشتي، درماني مفهومي مذهبي ـ¬ به ويژه اسلامي¬ـ براي آن¬ها قائل شوند . براي تطهير و حضور در عبادات، حمام بهترين وسيله شستن همه آلودگي¬ها بود . ويليام مارسه نوسته است :« حمام عمومي جاي راحتي بود براي تطهير و غسل جنابت. از اين رو كم كم به صورت يكي از آداب مربوط به مسجد درآمد. اين استفاده آئيني از حمام مقاومت¬ها را كاملاً از بين برد و مفاهيم اسلامي بزرگي به آن داد؛ و حتّي آن را شايسته آن كرد كه در ميان اجزاء اساسي شهر اسلامي جاي خوبي داشته باشد.» با اين حال در سده هاي نخستين اسلام، بارها فقها به ايجاد حمام خرده گرفتند و به طعنه گفتند كه تجملي است بيهوده و بدعتي است عجيب و مطلقاً ناشناخته در آداب عربي كه لذات جنسي و شهوت راني را تسهيل مي¬كند .در هر حال به جرأت مي¬توان گفت كه نقش گرمابه¬هاي عمومي در حيات اجتماعي اسلام تقريباً به اندازه نقش مساجد، كتابخانه¬ها ، كاروانسراها و بازارها مهم بوده¬است.( همان، ص 107)  زیرا حمام يكي از اماكن عمده ملاقات ، يك محل بهداشتي و تطهير و نيز جاي رفع خستگي و محاوره بود و آنقدر در مسائل ساخت آن دقت می¬کرده¬اند که ازآن جمله می¬توان به ايجاد حمام¬ها در يك مكان با توجه به تأمين آب بهداشتي و خروج آب فاضلاب و توجه به پاكي و غير غصبي بودن آب اشاره کرد.

 

 

ـ انواع حمام : 

 

ـ حمام خصوصي : 

ـ اين حمامها شامل حمام كاخها و حمام منازل مي شده است . حمام ها ي كاخها براي مقاصدي از جمله : آرامش اعصاب،  تفنن پادشاهان و خلفا و منزلت اجتماعي بوده است که نمونه های آن را می توان در كاخ تخت جمشيد و آشور ( قبل از اسلام ) و قصير عمره ، خربه المفجر ، قصر الحير و قصر الجص مشاهده کرد.

ـ حمام عمومي :

ـ در زمره مهمترين تأسيسات مدني براي خدمات رساني همگاني در شهر هاي اسلامي به شمار مي رفته اند که سابقه اين حمامها در قبل از اسلام يافت نشده است و عمده ترين عوامل پيدايش آنها عبارتند از :

۱- عدم تمكن و توان مالي اكثر مردم براي ساخت حمام هاي اختصاصي در خانه ها 

۲- درآمد و سود قابل توجه حمامهاي عمومي

۳- ضرورت وجود حمام عمومي در نزديكي اماكن مقدّس به ويژه زيارتگاه ها (حمام وكيل، گنجعليخان و ... )

 

ـ اقليم و حمام :

 

     به لحاظ اينكه حمام محيطي نسبتاً بسته مي باشد و ارتباط كمي با شرايط اقليمي مجاورخود دارد ، لذا ساختار كلي حمامها در مناطق گوناگون اقليمي ايران كم و بيش مشابه است و عوامل اقليمي مختلف مانند آفتاب ، باد و موقعيت جغرافيايي تأثير چنداني در نحوه استقرار ، شكل كالبدي و تقسيم بندي فضاهاي داخل حمام نداشته است . ( قبادیان،1377، ص 277) (ت.2)

 

موقعيت حمام در بافت  :

 

      عموماً ايجاد حمامها در يك مكان با توجه به تأمين آب بهداشتي و خروج آب فاضلاب و غيره طراحي مي شده است . دومين مورد توجه به پاكي و غير غصبي بودن آب بوده است. در كل اغلب حمامها درگذرگاههاي عمومي ، راسته بازارها و نزديكي مساجد بنياد مي شد. ( کیانی، 1379،ص 250)

  گزارش تخلف  |  افزودن به فایل های من | jikjik | تاریخ ارسال : 13 /06 /1394

شما هم می توانید در مورد این فایل نظر دهید.